देवरगुड्डा

देवरगुड्डा हे कर्नाटकातील मधील गाव मैलार मंदिरासाठी म्हणजेच खंडोबा मंदिरासाठी प्रसिद्ध आहे या गावाचे मुळनाव गुडगुड्डापूर म्हणजेच टेकडीवरील गाव पण येथील मंदिरामुळे देवाचे टेकडी वरील गाव म्हणून देवरगुड्डा झाले. खंडोबाने ज्या मणि मल्ल राक्षसांचा वध केला त्या राक्षसांचे राजधानीचे हे गाव त्यांचे मृत्यू समयीचे विनंती वरून देवाने त्यांचे प्रेतासन करून येथे वास केला अशी जनश्रुती आहे. टेकडीवर वसलेले हे गाव सुंदर आहे

देवरगुड्डा कर्नाटक राज्यात असुन राष्ट्रीय महामार्ग ९ वर धारवाड कडून बंगलोर कडे जाताना मोतीबेनुर गावाचे पुढे ९ किमी अंतरावर रस्त्याचे पुर्व बाजुस देवरगुड्डा कडे जाण्यासाठी कमान दिसते येथून ८ किमी अंतरावर देवरगुड्डा आहे राणीबेनुर – गुंतल रस्त्यावर देवरगुड्डा असल्याने या मार्गावरून ही येथे पोहचता येते.

देवरगुड्डा गाव वसलेल्या टेकडीची उंची सुमारे २०० फुट आहे टेकडीच्या पायथ्या पासुन सुमारे १२५ पायऱ्या चढून मंदिरा पर्यंत पोहचता येते. गाडी मार्ग मंदिरा पर्यंत पोहचल्याने ह्या मार्गाचा वापर कमी झाला आहे.
रस्त्याने जाताना एक शिवद्वार दिसते

आणि तेथून पुढे अप्पान दोल मंडपा जवळ पोहोचतो

येथून दक्षिणेस समोर मंदिराचे प्रकारचे उत्तरद्वार दिसते

उत्तर द्वाराचे पश्चिम बाजुस थोड्या अंतरावर पूर्वाभिमुख हेगडीचे मंदिर आहे

मंदिराचे आवाराचे उत्तर भिंतीस कालीचे मंदिर आहे येथील मुर्ती बैठी व चतुर्भुज आहे
उत्तर दरवाजा वर नगारखाना असुन दरवाजाचे अंगास मारुती व भैरवाच्या कोनाड्यात मुर्ती आहेंत या प्रवेशद्वारातून आपण मंदिराचे प्राकारात प्रवेशतो

प्राकारात मुख्य मंदिरा समोर एक नाग प्रतिमा असुन टिळा हुरूप नाग्गाप्पा म्हणतात याचे व मुख्य मंदिराचे मध्ये एक दीपस्तंभ आहे. हुरूप नाग्गाप्पास रोग बरे होण्यासाठी येथे मीठ वाहिले जाते.

मुख्य मंदिर पूर्वाभिमुख असुन पाचखणी मंडप, तिघई मंडप, नवरंग मंडप, अंतराळ, व गर्भगृह अशी रचना आहे. पाचखणी मंडप बंदिस्थ असुन त्यास पुर्व, उत्तर, दक्षिण, कडून प्रवेशद्वारे आहेत नवरंग मंडपास उत्तर बाजुस बाहेरच्या अंगास देवड्या आहेत.
मंडपात प्रवेश केला की तेथे देवाचे मोठे जोडे दिसतात हे जोडे घालून देव रात्री फिरतात अशी जनश्रुती आहे पुढे दोन बाजूचे दोन चौथर्यावर देवाची पालखी व उत्सव वाहने ठेवलेली दिसतात

पुढील नवरंग मंदिराचे मधील खांब कातीव असुन मंडपात दक्षिण व उत्तर बाजुस पश्चिम भिंतीस अनुक्रमे स्कंदलिंग व गणेश प्रतिमा आहेत

गर्भगृहात पश्चिम भिंतीत पूर्वाभिमुख देवळीत बैठी चतुर्भुज मैलाराची [ खंडोबाची ] चतुर्भुज मुर्ती असुन टिळा धातूचे मुखवटा व कपड्यांनी सजवलेली असते. या मुर्ती मागे धातूची प्रभावळ आहे. या मुर्ती पुढे अंतरगृहात सयोनी मैलार लिंग असुन यास धातूचे कवच व मुखवटा घातलेला असतो.

मुख्य मंदिराचे उत्तर बाजुस मागे माळव [ म्हाळसा ] हिचे मंदिर पूर्वाभिमुख असुन सदर सोपा व गर्भगृह असे भाग आहेत

गर्भगृहात माळव [ म्हाळसा ] ची चतुर्भुज बैठी मुर्ती असुन तिचे समोर लिंग आहे

या मंदिराचे मागील बाजुस प्राकाराचे वायव्य कोपऱ्यात पूर्वाभिमुख तुप्पद माळव [ धृतमारी ] चे मंदिर आहे सदर व गर्भगृह अशी या मंदिराची रचना असुन गर्भगृहात तुप्पद माळव [ धृतमारी ] ची चतुर्भुज बैठी मुर्ती आहे

मुख्य मंदिराचे आवाराचे उत्तर दरवाजा मधून सरळ उत्तरे कडे जाणारा रस्ता मरडी कडे जातो या रस्त्यावरील चौक ओलांडल्यावर उत्तरेकडे पश्चिमबाजुस पूर्वाभिमुख मंदिर दिसते ते कुरबती माळव हिचे कुर्बतय म्हणजे धनगर ही मैलाराची द्वितीय पत्नी अथवा उपवस्त्र असल्याचे मानले जाते. सदर, मंडप, गर्भगृह अशी या मंदिराची रचना असुन गर्भगृहात तिची दगडी प्रतिमा आहे.

पुढे काही अंतरावर मर्दी दिसते मरडी दिसते मरडीचा अर्थ स्मशान असा होतो या ठिकाणी मणि मल्ल यांचे अंत्यसंस्कार केल्याचे सांगितले जाते. येथे एका चोथर्यावर दोन खांबावर आधारलेला त्रिशूल आहे व दुसरया चोथर्यावर एक दगडी त्रिशूल उभा आहे ही दोन मणि मल्ल यांची स्मारके असावीत काही उत्सवात देव पालखीत येथे येतात

मुख्य मंदिराचे प्राकाराचे नेरुतेस टेकडीचे पायथ्याशी एक मंदिर आहे हे रणदंबेचे हिने मणि मल्ल बरोबरील युद्धात राक्षसांचे रक्त प्राशन केले होते अशी जनश्रुती आहे एका चौथऱ्या वर हे पूर्वाभिमुख मंदिर असुन पायऱ्या चढून मंदिरात जावे लागते मंडप गर्भगृह अशी मंदिराची रचना असुन मंडपात एका दगडावर पादुका असुन गर्भगृहात डोंगराचे खडकात कोरलेली तिची बैठी प्रतिमा आहे सेजारी पुढे दोन नाग शिल्प आहेत पायथ्याचे गाडी मार्गाने या मंदिरा पर्यंत जाता येते.

यात्रा उत्सव
वैशाख शुद्ध १४स देव मंदिराचे आवारात लाकडी आसनावर बसविले जातात व एका कुंडात रंग करून पुरुष एकामेकांचे अंगावर रंग टाकून रंगोत्सव साजरा करतात.
जेष्ट पौर्णिमेस रात्री पालखी सोहळा असतो .
अश्विन शुद्ध प्रतिपदे पासुन दसऱ्या पर्यंत नवरात्र उत्सव संपन्न होतो. अश्विन शुद्ध प्रतिपदे पासुन टे वद्य नवमी रोज रात्री पालखी सोहळा असतो दसऱ्याचे दिवशी पवाडाचा कार्यक्रम असतो या दिवशी कंचवीर पिंडरीत पहारमारून घेणे, हातावर खिळेमारून त्यावर ज्योती पेटवुन आरती करणे इत्यादी पवाडाचे प्रकार करतात
अश्विन वद्य नवमीस देव पालखीतून मरडीवर जातात. व कुरबती माळव चे भेटीस जाऊन येतात. नवमीस वग्गया उंच धनुष्यावर चढून भविष कथन करतात
मार्गशीर्ष प्रतिपदा ते षष्टी खंडोबाचे षडरात्र उत्सव साजरा होतो, मार्गशीर्ष पौर्णिमेस यात्रा भरते