इनावोळू
तेलंगानातील प्रमुख मल्लांना मंदिरातील प्रशस्त आवार व संपूर्ण दगडी बांधकामातील हे एक भव्य मंदिर चालुक्य, काकतीय या राज सत्ताशी ऐतहासिक नाते सांगणारे हे मंदिर ,मुळ चालुक्य राज्यांनी बांधलेल्या या मंदिराची पुन;निर्मिती काकतीय मंत्री अय्यना देव याने अकराव्या शतकात केले, त्याचे नावा वरून या मंदिरास अय्यना वरोळू हे नाव मिळाले पुढे काळाचे ओघात ते इनावोळू झाले.
आंध्रप्रदेशातील वारंगल जिल्ह्यातील वर्धनपेठ तालुक्यात वारंगल पासुन १२ किमी अंतरावर इनावोळू आहे. या गावात रेल्वे स्टेशन आहे , रस्ते मार्गाने मंदिराचे दारात पोहचता येते.
पूर्वाभिमुख मंदिराचे आवारा समोर भव्य काकतीय तोरण असुन हे काकतीय शिल्प कलेचे प्रतिक चिन्ह मानले जाते. वारंगल किल्ल्याचे तोरणा प्रमाणे हे तोरण आहे. मंदिराचे दक्षिण बाजुस ही तोरण असुन उत्तर बाजुस तोरणाचे अवशेष पडलेले आहेत.
या प्रवेशद्वारातून आत गेल्यावर समोर दिसतो तो भव्य दगडी मंडप या मंडपास त्याचे चारही बाजुने प्रवेशमार्ग आहेत. मंडपा वरील छत काही ठिकाणी कोसळले आहे.
मंडपा मधून पश्चिम बाजुस दिसतो तो मंदिराचे भव्य प्रकारचा दगडी दरवाजा, मंदिराचे प्राकारास तीन बाजुंनी प्रवेशद्वार असुन संपूर्ण प्राकार दगडी बांधकामाचे आहे.
मंदिराचे प्राकारात गेल्यावर आतील भव्य मंदिर दिसते मुख्य मंदिराचे समोर स्तंभ व नंदी मंडप आहे.
नंदी मंडप दगडी असुन मंडपात नंदी ची कलाकुसरीने युक्त प्रतिमा आहे. या मंडपा शेजारीच एक शिलालेख स्तंभ आहे. नंदी मंडप मंदिराचे मुख्य मंडपास आधी जोडलेला असावा, सध्या मधील काही भाग नष्ट झालेला असावा.
मुख्य मंदिराचा मंडप भव्य असुन त्यास तिन्ही बाजुने प्रवेशद्वार आहेत, हा मंडप खालील बाजुने बंदिस्त असुन वरील निमा भाग खुला आहे, आतील बाजुने ओटे काढलेले आहेत. मंडप मंदिर १०८ खांबावर आधारलेले आहे.
पुर्व दक्षिण व उत्तर बाजुने मंडपातून मंदिराचे मुख मंडपाचे प्रवेशद्वारात जाता येते या प्रवेशद्वाराचे उत्तर बाजुस ओट्यावर देवाची पितळी उत्सव वाहने ठेवलेली आहेत.
मंडपातील पुर्व बाजुच्या अंतराळा नंतर मंदिराचे मुख मंडपाचे पूर्वाभिमुख प्रवेशद्वार दिसते.
मंदिराचा मुख मंडप दगडी खांबावर आधारलेला असुन मंडपाचे नैरुत्य कोपऱ्यात देवाचे उत्सव उत्सव मुर्तीचे धातूचे जोड आसनावर ठेवण्यात आले आहेत .
गर्भगृहाचे बाहेर दक्षिण बाजुस गणपतीची दगडी प्रतिमा आहे.
छोट्याश्या अंतराळातून पुढे मंदिराचे गर्भगृहाचे पूर्वाभिमुख प्रवेशद्वार दिसते.
गर्भगृहात भव्य चतुर्भुज मल्लना मुर्ती असुन तिचे डावे बाजुस बल्लजा मेडमा व उजवे बाजुस गोल्ला केतम्मा यांच्या मुर्ती आहेत. मल्लना चे पाया शेजारी दैत्य शिरे आहेत. या सर्व मुर्ती वारुळाचे माती पासुन निर्माण झाल्याचे सागतात.या मूर्तींना रंग देण्यात आले आहेत. या मूर्तींचे पुढे सयोनी लिंग आहे.
मुख्य मंदिराचे बाजुने मंडपाने युक्त असा दगडी प्रदक्षिणा मार्ग आहे .
मंदिराचे प्राकारातून मंदिराचे भव्यतेचे दर्शन होते. मंदिरावरील काळास मुर्ती कलेने युक्त असुन त्यावर रंगकाम केलेले आहे.
यात्रा
या मंदिरात प्रमुख यात्रा मकर संक्रांतीस सुरु होते व तेलगु नवीनवर्ष उगादी म्हणजेच चैत्र शुद्ध प्रतिपदा असे सुमारे ३ महिन्याचे कालावधीत भरते. या दिवसात लोक कल्याणम, तोरणम, बोणम, वाहनपुजा, अश्या कुलधर्म कुलाचारासाठी गर्दी करतात.
